Çocuklarda Uyku Bozuklukları ve uykuyla ilgili problemler annelerin çok sık karşılaştıkları türden problemlerdir. Bu problemler devamlı ve ciddi boyutlarda devam ediyorsa iki şey düşünülebilir. Birincisi çocukta duygusal problemlerin varlığıdır. İkincisi ise ailenin süreci iyi yönetememesi ve çocuğu sakinleştirmede yetersiz kalmasıdır. Bu yazımızda çocuklarda uyku bozuklukları konusunun tümünü ele almaya çalıştığımız için yazı bir hayli uzun olacaktır. Şimdiden sabırla okumanızı öneririm.
Pek çok anne babanın çocuklarda uyku sorunlarıyla ilgili olarak sormuş olduğu pek çok soru bulunmaktadır. Bu soruları kısaca maddeler halinde belirtecek olursak;
- Çocuğum uyumuyor, ne yapmalıyım?
- Çocuğum sık uyanıyor. Sebebi nedir?
- Çocuğum sürekli kabus görüyor. Sebebi nedir?
- Çocuğum geceleri bağırarak uyanıyor ve tuhaf davranışları var.
- Çocuğum uyurgezer. Ne yapmalıyım?
- Çocuğum az uyuyor.
- Çocuğum çok uyuyor.
- Huzursuz bacak sendromunun belirtileri nelerdir?
- Çocuğum birdenbire uykuya dalıveriyor.
Bu ve benzeri soru ve sorunlar nedeniyle Çocuk Psikoloğu arıyorum diyenler için bilgilendirici nitelikte bir yazı olması umuduyla yazımızı hazırladık.
Çocuklarda ve ergenlerde en sık gözlenen uyku problemleri şu başlıklar altında toplanabilir:
Çocuklarda uyuma güçlüğü
Çocuklarda sık uyanma
Çocuklarda Kabus
Çocuklarda Gece Terörü – Uykuda korku – Pavor Nocturnus
Çocuklarda Uyurgezerlik
Çocuklarda Uyuma Güçlüğü
Uyumakta güçlük çeken çocuklara baktığımızda çoğunun aslında ebeveynler tarafından düzenli olarak yatma alışkanlığının kazandırılmadığı görülmektedir. Çocuğa anne ve babası tarafından belli bir yatma saati kuralı konmaz ve çocuk geç saatlere kadar uyanık kalır. Kimi zaman bu durum annelerin de işine gelmektedir. Çocuk, sabahın köründe, uykunun en tatlı zamanında anneyi rahatsız etmez. Fakat çoğu zaman ise annelerin ısrarına rağmen uykuya dalma konusunda adeta savaş yaşanmaktadır. Tabi ki bu durumlar farklı yaş grupları için söylenebilir. Kimi zaman da çocuklar anne babanın yanına yataktan kalkıp gelirler. Amaçları anne baba ile birlikte yatmaktır. Bu konuda kesin ve net bir tavır ortaya konulmalıdır. Aksi halde bir de bakmışsınız ki çocuk 8 yaşına gelmiş ve hala babasıyla veya annesiyle birlikte yatıyor ki bu durum çocuğun ruhsal gelişimi açısından son derece zararlıdır.
Yapılması gereken çocuğa yatarken güzel bir hikaye okunması ve çocuğun uykuya dalmasının beklenmesidir. Sevdiği bir oyuncağı yanına almasına müsaade edilmesi de işe yarar. Kimi çocuklar, dış uyaranlara karşı aşırı duyarlı olabilmekte ve hemen uyanabilmektedir. Bu durumun da göz önünde bulundurulması gerekir.
Çocuklarda Sık Uyanma – Çocuklarda Uyku Bozuklukları
İlk altı ay boyunca bebeklerin büyük çoğunluğu sakin bir şekilde uyurlar. 1 yaşlarında ise bu uyku daha da düzenli bir hal alır. Ama bu demek değildir ki her bebekte durum aynı olacak. Düşük oranlarda olsa da kimi bebeklerde her gece uyanma sorunu ile karşılaşılmaktadır. Bir yaşlarında her gece uyanma sorunu yaşayan çocuklar için bu durumun sebeplerini kısaca sıralayacak olursak bu durum;
- Çocuğun yapısal özelliklerine
- Ailede stres
- Annede depresyon ve benzeri ruhsal etkenlere bağlı olabilir
Dolayısıyla bu sebeplerin ortadan kaldırılması öncelik kazanmaktadır. Özellikle annenin bu konudaki –varsa- yanlış tutumlarına dikkat çekmek ve bu tutumların değişimini sağlamak da son derece önemlidir.
Yaş olarak daha büyük çocuklar da çeşitli korkuları nedeniyle anne ve babayla aynı yatakta yatmak isteyebilmektedir.
Anne babanın tutum değişiklikleri de çözüm sağlamamışsa, sorun daha derinlerde aranmalıdır.
Çocuklarda Kabus
Çocuklarda kabus, genellikle 5-6 yaşlarında daha sık görülmektedir. Bir gecede birden fazla olabildiği gibi kabuslar gündüz uykularında da görülebilmektedir. Geceleri çocuklarda görülen kabus genellikle uykunun sonlarına doğru olmaktadır. Çocuk, kabus nedeniyle uykudan uyanır ve rüyayı hem o anda hem de sabah hatırlar. Gündüz yaşamış olduğu korkutucu olayların akabinde de görülmektedir. Çocuklarda özellikle gece kabusu görme, herhangi bir patolojiyi düşündürmez, normal kabul edilir. Fakat sık olması ve benzer kabusların görülmesi patolojiktir. Çocuklarda kabus görme aynı zamanda Anksiyete (Kaygı) Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres Bozukluğuna da işaret edebilmektedir. Kabusları bilinç kaybı izliyorsa epilepsi’den şüphelenilir.
Çocuklarda Gece Terörü – Uykuda Korku – Pavor Nocturnus
Uykunun başlarında meydana gelen şiddetli panik nöbetleridir. Bu durumdaki çocuk şunları yapar:
- Çocuk çığlık atarak oturur veya kalkar,
- Korku içindedir,
- Şaşkındır,
- Amaçsız hareketler yapar, üstündekileri çıkarmak, yastıkları fırlatıp atmak gibi.
- Bağırır, alamsız sesler çıkarır, veya konuşur. Fakat kesinlikle ayılmamıştır.
- Söylenenleri anlamaz, sorulara yanıt vermez, anneyi babayı tanımaz, sakinleştirilemez.
- Taşikardi, hızlı soluk alıp verme, terleme gibi belirtiler görülür.
Çocuklarda Uykuda korku durumunda anne baba ne yapmalı? Sorusunun en önemli cevabı, Çocuğun kendisine zarar vermemesi için korunmasıdır. Çocuk, çok kısa bir süre içinde kendiliğinden sakinleşecektir. Hatta uyandığında bu durumu hatırlamaz.
Çocuklarda Uyurgezerlik – Çocuklarda Uyku Bozuklukları
Daha çok 5-15 yaşlarında görülmektedir. Uykunun başlarında görülür. Bazen yattığı odanın, hatta evin dışına çıkma şeklinde görülse de genellikle yatakta oturup otomatik davranışlar sergileme şeklinde görülmektedir.
Çocuğunuzun Uyurgezer Olduğunu Nasıl Anlarsınız?
- Uyurgezer çocuğun yüzü donuktur,
- Tek bir noktaya bakarak hareket eder,
- Çevresinin farkında değildir,
- Tepkisizdir,
- Motor hareketleri beceriksizdir, bu nedenle bir kazaya uğrama olasılığı büyüktür.
- Uyandırmak güçtür,
- Uyanırsa kısa bir konfüzyon (Kafa karışıklığı) ve yönelim bozukluğu olabilir.
- Birkaç dakika sonra zihinsel işlevlerde ve davranışlarında bozukluk kalmaz.
- Yumuşakça yönlendirilerek veya kendiliğinden birkaç dakika sonra yatağına döner.
- Nadiren uzun sürer, nöbet sırasında veya ertesi sabah olanları hatırlamaz. Kaza olasılığına karşı önlem alınmalı, kapı pencere kilitlenmeli ve tehlikeli eşyalar ortadan kaldırılmalıdır.
Çocuğun uyku düzeni çevresel ve ailesel değişiklikler nedeniyle bozulabilir. Örneğin çocuk doğduktan sonra annenin işe başlaması gibi durumlar erken dönemde daha katı bir düzene geçmeye zorlayabilir. Ev ve kreş arasında gece ve gündüz uykuları arasındaki düzen bozulabilir. Ergenlikte de çevresel, davranışsal ve biyolojik değişiklikler sebebiyle günlük zamanlama sisteminde bir kayma ortaya çıkabilir. Uyku fazlarındaki bu gecikme toplam uyku süresini kısaltır ve uykuya dalma zorluğu, uyku zamanı aşırı uyarılma, engellenme ve uygunsuz yatma zamanı rutinleri uykusuzluğun kronikleşmesine yol açabilir. Ayrıca çocuk ve özellikle ergenlerde uykusuzluk durumunda kafein kullanımı mutlaka sorgulanmalıdır.
Şimdi de kısaca DSM 5 tanı ölçütlerine göre uyku bozukluklarının belirtilerine bakalım:
DSM-5’e göre Uyku-Uyanıklık Bozuklukları Tanı Ölçütleri
Aşağıda DSM 5 Tanı ölçütlerine göre Uyku Bozuklukları verilmiştir. Kısa alıntılar halinde sunulan bu bilgilere göre kendi kendinize tanı koyma hatasına düşmeyiniz. Tanı koymak, ilgili uzmanın işidir. Sadece bilgilendirme amaçlı kısa alıntılar yapılmıştır.
Parasomniler
Non-Rem Uykudan Uyanma Bozuklukları
Bu bozukluk, genellikle ana uyku döneminin ilk üçte biri sırasında ortaya çıkan, tekrarlayıcı, uykudan, tam olmayan uyanma dönemlerini kapsamaktadır.
Uyurgezerlik: Yineleyici, uyku sırasında uykudan kalkma ve gezinme.
Uyku terörü: Genellikle panik içeren bir çığlıkla başlayan, yineleyici, büyük bir korkuyla uykudan uyanma dönemleri.
Rüya hatırlanmaz ya da çok az hatırlanır
Bu dönemler hatırlanmaz (amnezi)
Kâbus Bozukluğu – Çocuklarda Uyku Bozuklukları
İyi anımsanan düşlerdir. Rüyadan uyanır uyanmaz kişinin yönelimi yerine gelir ve uyanık olur.
Uykusuzluk (İnsomnia) Bozukluğu Belirtileri
Uyku miktarı veya kalitesi ile ilgili doyumsuzluktur. Uykuya dalmakta güçlük çekilir. Sık uyanma ve uyanma sonrası uykuya dalmada sorun yaşarlar. Uykuda güçlük haftada en az 3 gece ortaya çıkar. Uykuda güçlük en az 3 aydır vardır.
Uykuda güçlük uyumak için elverişli bir ortam olmasına rağmen ortaya çıkmaktadır.
Aşırı Uykululuk (Hipersomnolans) Bozukluğu Belirtileri
- Ana uyku evresi en az 7 saat sürdüğü halde kişi aşırı uykululuk (hipersomnolans) hali bildirir. Aşağıdakilerden en az biri karşılanmalıdır:
- Aynı gün içinde yineleyen uyku evreleri ya da hızlıca uykuya dalıvermeler
- Günde 9 saatin üzerine çıkan, uzamış ana uyku evresi rağmen dinlenmiş olmamak
- Birden uyandıktan sonra tam uyanık olmada güçlük çekme
- Aşırı uykululuk durumu en az 3 aydır ve haftada en az 3 kere ortaya çıkmaktadır.
Rem Uykusu Davranış Bozukluğu
- Konuşma ve/ve ya karmaşık motor davranışların eşlik ettiği, tekrarlayıcı, uyku sırasında uyanma dönemleri
- Bu davranışlar REM uykusu süresince ortaya çıkar, bu yüzden genellikle uykunun başlamasının ardından 90 dakikadan daha uzun bir süre geçtikten sonra ortaya çıkar ve uyku evresinin daha sonraki bölümlerinde daha sık görülür. Sık olmasa da gündüz kestirmeleri sırasında da ortaya çıkabilir.
- Kişi bu dönemlerden uyandığında tam olarak uyanıktır, tetiktedir, şaşkınlık ya da yönelim bozukluğu olmaz.
Huzursuz Bacaklar Sendromu
- Aşağıdakilerden tümü ile nitelenen genellikle bacaklarda, rahatsız edici ve hoş olmayan bir takım duyumların eşlik ettiği ya da bunlara bir tepki olarak ortaya çıkan, bacaklarını hareket ettirmeye zorlanma itkisi.
- Bacakları hareket ettirmeye zorlanma, dinlenme ya da inaktif dönemlerde başlar ya da kötüleşir.
- Bacakları hareket ettirmeye zorlanma, hareket ettirmeyle birlikte belirli bir ölçüde azalır ya da tümüyle ortadan kalkar.
- Bacakları hareket ettirmeye zorlanma, gündüz olduğundan daha çok akşamları ya da geceleri kötüleşir ya da yalnızca akşamları ya da geceleri ortaya çıkar.
Narkolepsi Belirtileri
- Aynı gün içinde ortaya çıkan, yineleyen, baskılanamayan uyku ihtiyacı, uykuya dalıverme ya da kestirme dönemleri. Bunlar son 3 ayda ve haftada en az 3 kere ortaya çıkmalıdır.
- Aşağıdakilerden en az birinin varlığı:
- (a) ya da (b) olarak tanımlanan ayda en az birkaç kere ortaya çıkan katapleksi dönemleri
- Hastalığı uzun süredir devam eden kişilerde gülme ya da şaka yapma ile tetiklenen, bilinçlilik durumunun korunması ile birlikte, aniden, kısa süreli olarak (saniyeler ya da dakikalar süren) iki taraflı kas tonusunun yitirildiği dönemler
Solunumla ilişkili uyku bozuklukları
Tıkayıcı uyku apnesi hipopnesi
- Polisomnografide uyku saati başına en az 5 tıkayıcı apne (solunum durması) ya da hipopne görülmesi ve aşağıdaki uyku belirtilerinden biri:
- Gece ortaya çıkan solunum bozuklukları: horlama, gürültülü solunum/güçlükle solunum, uyku sırasında solunum duraklamaları
Merkezi uyku apnesi
Polisomnografide uyku saati başına 5 ya da daha çok merkezi apne görülmesi
Yirmi Dört Saatlik Düzenle (Sirkadien Ritim) İlgili Uyku-Uyanıklık Bozuklukları
- Daha çok sirkadien ritimle ilgili bir değişikliğe bağlı ya da kişinin endojen sirkadien ritmi ile çevre koşullarının ya da toplumsal ya da işle ilgili çalışma düzenin getirdiği uyku-uyanıklık düzeninin birbiri ile örtüşmemesine bağlı, sürekli ve yineleyici uyku bozukluğu örüntüsü
- Uykuda bozulma aşırı uykululuğa ve ya uykusuzluğa ya da ikisine de yol açar.
- Uykuda bozulma klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
24 saatlik olmayan uyku-uyanıklık tipi: Uyuma ve uyanma zamanlarının her gün sürekli kayması (genellikle daha ileri ve geri saatlere) ile giden, 24 saatlik çevresel düzenle eşzamanlı gitmeyen uyku-uyanıklık döngüleri örüntüsü.
Vardiyalı iş tipi: Vardiyalı (alışılagelen çalışma saatlerinin dışında çalışmayı gerektiren) çalışma saatleri dolayısıyla ana uyku evresi sırasında (uyunacak saatlerde) uykusuzluk çekme ve/veya ana uyanıklık evresinde (uyanık kalınacak saatlerde) aşırı uykulu olma (yanlışlıkla uyumayı da kapsar)
Belirlenmemiş tip: Belirtiler 1 aydan 3 aya kadar sürmüşse dönemsel, 3 aydan daha uzun ise sürekli, bir yılda iki ve ya daha fazla dönem varsa yineleyici olarak değerlendirilir.
Konya Çocuk Psikoloğu sitesi olarak Çocuklarda Uyku Bozuklukları yazımızın sonuna gelmiş bulunmaktayız. Bu konuda Konya’da Psikolog arıyorum diyen ebeveynlere yardımcı ve bilgilendirici olacak nitelikte bir yazı olması umuduyla….
Hakan Tokgöz
Klinik Psikolog – KONYA
05511116504
